طرح توجیهی مالی و اقتصادی چیست؟
سرمایه‌گذاری در زمینه‌های مختلف می‌تواند بسیار سودآور یا به شدت زیان‌ده باشد. نیاز به سرمایه‌گذاری می‌تواند منافع فرد و همچنین کلیت جامعه را تأمین کند، منافع فردی از طریق به حداکثر رساندن سود، اما منافع جامعه می‌تواند از طرق مختلف از جمله ایجاد امکان شکل گیری صنایع مکمل یا واسطه و رشد صنعت و همچنین اشتغال‌زایی، کاهش آمار بیکاری و بهبود شرایط اجتماعی از جمله کاهش بزهکاری تأمین شود، اما خطرات ناشی از ریسک‌های سرمایه‌گذاری موجب کاهش تمایل به سرمایه‌گذاری خواهد شد، متخصصان اقتصادی برای کاهش این ریسک‌ها تلاش کردند تا با امکان‌سنجی‌‌ها و ارزیابی‌های مختلف توجیه سرمایه‌گذاری را مورد آزمون قراردهند، طرح های توجیهی اقتصادی مالی، توجیه یا عدم توجیه اقتصادی و مالی یک طرح و سرمایه گذاری را مورد بررسی قرار می‌دهند.
طرح های توجیهی مالی و اقتصادی شامل سه قسمت اصلی و کلی هستند که هر کدام از آن قسمت‌ها شامل بخش‌های زیرمجموعه می‌باشند: معرفی محصول، مطالعات بازار و ارزیابی مالی اقتصادی
- معرفی محصول: در این بخش محصول که می‌تواند کالا یا خدمات باشد به طور کامل و با همه جزئیات و جوانب توضیح داده می‌شود، موضوعاتی همچون کالا یا خدمت بودن محصول، نهایی یا واسطه‌ای بودن آن، صنعتی، کشاورزی یا تکنولوژیک بودن و مواردی که موجب شناخت دقیق محصول توسط خوانندگان طرح می‌شود در این بخش به تفصیل ارائه می‌شوند.
- مطالعات بازار: بخش مطالعات بازار یکی از مهمترین سرفصلهای طرح‌های توجیهی است، چرا که این امکان وجود دارد که نتایج مطالعات بازار مطلوب نباشد، اساساً نیازی به بخش ارزیابی مالی و اقتصادی نبوده و سرمایه‌گذار از انجام طرح منصرف شود. در مطالعات بازار میزان تقاضا با توجه مؤلفه‌های مختلف همچون جمعیت و روند آن، میزان مهاجرت، گردشگر ورودی، میزان مصرف طی سال‌های گذشته، پیش‌بینی تقاضا در سالهایی آینده و … برآورد می‌شود، میزان تقاضای صادراتی نیز با بررسی آمار صادرات طی سال‌های گذشته برآورد می‌شود.
عرضه بخش دیگری است که با مراجعه به رفرنس‌های مختلف برآورد می‌شود، این بخش شامل دو بخش تولید داخل و واردات است که در طرح توجیهی هر کدام از آنها با توجه به داده‌های موجود و در دسترس برآورد می‌شوند، با توجه به میزان عرضه موجود طی سال‌های مختلف میزان عرضه در سال‌های آتی نیز برآورد می‌شود، سپس با توجه به میزان عرضه و تقاضای برآورد شده و روند و سویه آنها میزان ظرفیت ممکن برآورد می‌شود.
یکی از قسمت‌های دیگر بخش مطالعه بازار بررسی وضعیت رقبای اصلی و متناسب با طرح مورد مطالعه است که با استفاده رفرنس‌های مختلف می‌توان وضعیت آنها در تولید، عرضه، سهم بازار و … را بررسی و نسبت به آنها شناخت پیدا کرد.
- ارزیابی مالی و اقتصادی: در صورتی که مطالعات بازار نشان داد وضعیت بازار دارای ظرفیت مناسب است، مرحله نهایی طرح توجیهی یعنی ارزیابی مالی اقتصادی شروع می‌شود، بخش ارزیابی بخش محاسباتی یک طرح توجیهی است، در این بخش با توجه داده‌های دریافتی از تیم فنی و مهندسی، داده‌های معماری و اطلاعات اقتصادی به دست آمده محاسبات مالی و اقتصادی انجام می‌شود، در این بخش ابتدا هزینه در بخش های مختلف همچون هزینه‌های اولیه، هزینه‌های سالیانه، درآمد سالیانه محاسبه می‌شود.
هزینه‌های اولیه شامل هزینه سرمایه ای مثل عرصه، عملیات ساختمان و محوطه سازی، تجهیزات و ماشین آلات و وسائط نقلیه و هزینه های پیش از بهره برداری می‌شود.
هزینه‌های سالیانه نیز شامل هزینه حقوق و دستمزد، مواد اولیه، انرژی مصرفی و هزینه‌های سربار می‌شود.
در مرحله بعدی ابتدا میزان تولید اسمی و عملی محصول برآورد می‌شوند سپس باتوجه به الگوهای مختلف میزان قیمت محصول محاسبه و برآورد شده و در نهایت با توجه به میزان قیمت میزان درآمد نیز محاسبه می‌شود.
در مرحله بعدی با توجه به داده‌های محاسبه شده میزان سود و زیان، دوره بازگشت سرمایه، نرخ بازدهی محاسبه می‌شوند.
دوره بازگشت سرمایه در واقع نشان دهنده مدت زمانی است که سرمایه اولیه آماده شده برای طرح طی چه مدتی بازگشت خواهد خورد و نرخ بازدهی نیز نشان دهنده نسبت سود سالیانه به سرمایه اولیه است.
در این مرحله با توجه به ظرفیت تولید عملی برآورد شده و همچنین میزان افزایش بها میزان خالص جریان مالی و انباشت جریان مالی سالیانه برآورد می‌شوند، این محاسبات برداشت دقیق‌تری از دوره بازگشت سرمایه به دست خواهد داد
در مرحله بعدی برای کاهش ریسک سود و همچنین نرخ بازدهی تا سقف‌های مختلف مورد نظر، تحلیل حساسیت می‌شود به این شکل که با تغییر در میزان درآمد و هزینه میزان سود و نرخ بازدهی بررسی می‌شوند.
در نهایت میزان ارزش خالص فعلی (NPV)، نرخ بازده داخلی (IRR) و در صورت لزوم نرخ بازده داخلی تعدیل شده یا (MIRR) نیز محاسبه می شوند که در ادامه هر کدام از آنها به صورت خلاصه توضیح داده شده‌اند:
مؤلفه اول ارزش فعلی خالص است، این پارامتر نشان می دهد میزان خالص جریان مالی که در سرفصلهای گذشته مورد بررسی قرار گرفت اگر به صورت فشرده به حال حاضر تبدیل شود مثبت یا همان سودآور خواهد بود و یا منفی یعنی زیادنآور، بنابراین خالص ارزش فعلی یا همان NPV باید مثبت باشد و در صورتی که منفی باشد یعنی طرح دارای صرفه اقتصادی نمیباشد.
مؤلفه دوم نرخ بازدهی داخلی است، این مؤلفه نیز همچون ارزش خالص فعلی از خالص جریان مالی سالیان مختلف به دست میآید، نزخ بازدهی داخلی یا IRR همان نرخ بازدهی است که با توجه به طول زمان و نرخ تورم به صورت واقعی تری خود را نشان میدهد. معیار بررسی نرخ بازدهی داخلی نرخ سود در فعالیت دیگری همچون نرخ سپرده بانکی، نرخ تورم و یا نرخ بهره بازار است، در صورتی که نتیجه IRR کمتر از نرخ سود مورد انتظار در محل دیگر باشد این طرح صرفه اقتصادی دارد و در غیر این صورت طرح دارای ارزش اقتصادی نیست.
مؤلفه سوم نرخ بازدهی تعدیل شده است: نرخ بازده داخلی تعدیل شدهد نیز همچون دو مؤلفه قبل از محل خالص جریان مالی حاصل می‌شود، این داده که به اختصار آن را MIRR گفته می‌شود همیشه لزومی برای محاسبه آن وجود ندارد، بلکه صرفا زمانی که نرخ بازده داخلی یا IRR دقیق نباشد از این مؤلفه استفاده می‌شود.